Inclusief vrijwilligerswerk: stemmen uit de praktijk

De Studio, voormalige Studio Herman Teirlinck, staat voor “opkomend talent en vernieuwende culturele projecten. (…) Een open huis, dat ruimte geeft aan jonge mensen om hun verhaal te vertellen.”

Op 5 september 2024 organiseerde Vrijwilligerspunt Antwerpen er een inspiratieavond over inclusief vrijwilligerswerk. Sprekers of luisteraars waren niet allemaal zo jong, maar de verhalen gingen wel over erkend talent en hoe als organisatie een open huis worden. Lees de vijf praktijkvoorbeelden.

Ontdekken wat allemaal wél kan (Kannet vzw)

Kannet vzw behartigt de belangen van mensen met een beperking. Zij zetten in op vrijetijdsbesteding, administratieve hulp en betrokkenheid. De organisatie bestaat uit een kleine kern professionelen en een grote kring vrijwilligers. Mensen met of zonder beperking, iedereen is welkom.

Samen zoeken naar mogelijkheden en oplossingen

Frank kreeg het op een moment moeilijk om het vrijwilligerswerk vol te houden. De verplaatsing naar de locatie van Kannet was vermoeiend. Hij dreigde af te haken. Het hoofdkantoor was veel dichterbij en dus kreeg hij een nieuwe taak daar. Zo kon hij zijn vrijwilligerswerk verder zetten.

Hij kijkt er altijd erg naar uit. Als vrijwilliger doet hij iets nuttigs en geniet volop van het sociale contact. Anders zou hij altijd tussen zijn vier muren zitten.

Tips van Kannet vzw·        

• Zorg voor 1 aanspreekpersoon.      
• Ga in gesprek met je vrijwilliger.        
• Welke ondersteuning is nodig (visueel, tactiel, buddy…)        
• Denk in mogelijkheden.        
• Kleine aandachtspunten kunnen veel verschil maken (een aangepaste koffiemok,…)·        
• Gespecialiseerde diensten kunnen helpen (Inter , Brailleliga , Doof Vlaanderen ,…)

NIVEA | Niet Invullen Voor Een Ander (Het Roze Huis)

Het Roze Huis is het kenniscentrum over LGBTQIA+, een ontmoetingsplaats en veilige thuishaven voor werkgroepen en verenigingen uit de regenbooggemeenschap. Er werken twee vaste  medewerkers die een 80tal vrijwilligers ruimte en omkadering bieden.

Stef bracht in de werkgroep meer duidelijkheid over gender. Hij zette de deelnemers al meteen aan het denken via een stellingenspel.

Inclusief werken vraagt inzicht in wat gender is. Dit  heeft verschillende lagen: het geslacht waarmee je geboren wordt, hoe je jezelf voelt, tot wie je je romantisch of seksueel aangetrokken voelt, je genderidentiteit en -expressie. De genderkoek maakt hier een visuele voorstelling van.

Beseffen dat niet iedereen zomaar in de vakjes man/vrouw past, is een eerste stap.

Een veilige omgeving om jezelf te kunnen zijn

Hoe kan je meewerken aan een veilige omgeving waar iedereen zichzelf kan zijn:·        

• Toon empathie en respect.       
• Help begrip te bevorderen.        
• Communiceer inclusief: niet enkel genderneutraal taalgebruik, maar ook houding, blik, non-verbale reactie,… zijn belangrijk.

Bij dit genderneutraal taalgebruik gaat het om veel meer dan aanpassen van woorden: je doorbreekt de stereotypen - het normatieve - en geeft actief aan dat de omgeving veilig is.

Een museumbezoek is als wandelen in het bos (KMSKA voor jongeren)

“Een museumbezoek is goed voor de geestelijke gezondheid, net als een wandeling in het bos”, vertelt projectmedewerker Youssef. “De Trappen is de nieuwe jongerenwerking van het KMSKA. Wat we gaan doen is de drempel – letterlijk de trappen die het museum verbinden met de straat en de stad Antwerpen – een beetje verlagen. We nodigen jongeren uit kwetsbare situaties uit om naar het museum te komen en nieuwe hobby’s en gewoontes te creëren.”

Via muziek, dans, theater, poëzie doorbreken ze wat op het eerste zicht saaie ‘klassieke kunst’ lijkt. Kunst en cultuurbeleving worden een manier om met emoties, positieve of negatieve, om te gaan. De jongeren komen in contact met het gebouw, de collectie, de museumwerking. Het idee “Het museum is niet voor ons” overheerst niet langer. KMSKA wordt een dynamische plek waar jongeren zich welkom voelen.  

De belangrijkste sleutels zijn drempels (soms letterlijk) weghalen en je werking transformeren naar de leefwereld van de doelgroep.

Eigenwaarde wint het van onzekerheid (Atlas)

Vrijwilligerswerk liet Zahid groeien. Hij overtuigt vaak vrienden en familie van het belang ervan. “Het leert je zoveel meer dan enkel de taal. Het geeft je je eigenwaarde terug.“

Wat heeft Zahid geholpen?       

• Een warm onthaal.        
• Hij werd voorgesteld aan verschillende personen in de organisatie, met vermelding dat hij Nederlands leert. Daarom deed iedereen moeite om rustig en duidelijk te spreken.    
• Concrete informatie over de organisatie, zijn taken, het gebouw, wat te doen als een taak afgewerkt is,…

Tips van Atlas       

• Communiceer in klare taal.       
• Maak vrijwilligerstaken in een vacature concreet: vb. ‘Je onthaalt bezoekers aan de deur.’ ‘Je moet niet telefoneren’. Kies een begeleidende foto die de vrijwilligerstaak uitbeeldt, niet gewoon het logo van je organisatie.        
• Doe taken voor, doe taken samen.        
• Leer collega’s wat belangrijk is als iemand Nederlands oefent.

Voor hulp, opleiding en advies kan je terecht bij atlas.taal@antwerpen.be

Vrijwilligerswerk, element van psychisch herstel (ZAS PZ Stuivenberg)

Elke en Esther werken op de afdeling voor psychose- en verslavingszorg van het Stuivenbergziekenhuis. Zij ondersteunen patiënten om de draad in de maatschappij terug op te nemen. Vrijwilligerswerk is hierbij een optie.

Steve is meegekomen als ervaringsdeskundige. Hij kampt met een alcoholverslaving en is ondertussen 6 maanden ‘droog’. Als hij thuis is en niets omhanden heeft, is de kans op herval zeer groot. Bezig zijn is daarom erg belangrijk. Hij doet vrijwilligerswerk in een woonzorgcentrum: 2 uurtjes om de 2 weken. Zo kan hij even weg, even een babbel doen. Ook al is het nog beperkt in tijd, het doet hem deugd. Hij maakt terug deel uit van de samenleving en doet iets goeds voor anderen.   

Valkuilen

Voor vrijwilligers met een psychische kwetsbaarheid is het niet aangeven van grenzen een belangrijke valkuil. Er is vaak meer ‘willen’ dan ‘kunnen’ waardoor ze zichtzelf voorbij lopen.

De organisatie moet kunnen omgaan met een wisselend engagement. Wat de ene week gaat, kan de week erop misschien niet. Doorvragen bij de kennismaking helpt om afgestemd te geraken op elkaar. Helderheid is het sleutelwoord. Mensen kennen vaak hun noden en valkuilen. Je kan taken en verantwoordelijkheden stapsgewijs opbouwen en dit blijven evalueren.

Vrijwilligerswerk vraagt wederzijds vertrouwen. Open communicatie is hierbij belangrijk. Een gevoel van controle schrikt af, maar twijfels op tafel leggen in alle openheid is OK. Het geeft kans om zaken uit te klaren en weer tot nieuwe afspraken te komen.

Spreek af wat te doen bij verslechtering van symptomen of herval.

Waardevolle kansen

Terug deelnemen aan de samenleving is niet zomaar een praktische kwestie van ‘iets doen’. Het is een belangrijke stap in het herstelproces, soms met vallen en opstaan. Maar dat maakt de motivatie voor vrijwilligerswerk extra sterkt. Het heeft immers veel meer betekenis.

Kijk naar de mens en niet enkel naar zijn ‘rugzakje’. Een mens is veel meer dan dat, brengt beroeps- en levenservaring mee. Waarin kan dit een meerwaarde zijn voor jouw organisatie?

Om de opstap naar vrijwilligerswerk zo laag mogelijk te houden is werken in groep een goede formule. Samen iets uitproberen, samen starten,… dat werkt drempelverlagend.

Verduidelijking begrippen kwetsbaarheid en inclusie